نکات کلیدی مقاله دوم از درس تربیت در نهج‌البلاغه
-صاحب نظران تربیتی با وجود اختلاف در بسیاری از مباحث تعلیم و تربیت در مورد این نکته اتفاق نظر دارند که تعلیم و تربیت امری اجتماعی و حاصل رابطه ی جامعه با فرد است .
– تعلیم و تربیت در حقیقت مجموعه اعمالی است که از طریق آن محیط اجتماعی عمداً روی افراد تأثیر می گذارد .
– نهاد های تأثیر گذار در برقراری رابطه ی مؤثر با فرایند تعلیم و تربیت در همه ی مظاهر رسمی و غیر رسمی ابتدا خانواده و سپس دولت می باشد .
– سه رویکرد اساسی از لحاظ ارتباط تعلیم و تربیت و دولت : رویکرد اول : تعلیم و تربیت باید کاملاً تحت نفوذ نهاد سیاست و نظام دیپلماتیک حاکم بر جامعه باشد . متفکرانی چون افلاطون ، ارسطو ، لوتر ، دورکیم و گود مَن از این رویکرد حمایت کرده اند اما رویکرد دوم : این نظام تعلیم تربیت است که سیاست و نهادها ی سیاسی را پدیدار و متحول و نو سازی می کند . ولی رویکرد سوم : بر این امر تأکید دارد که تعلیم و تربیت نقشی مستقل ولی در عرض نهاد سیاست و قدرت دارد .
– ناپلئون در بیان تلقی خود از تعلیم و تربیت به عنوان یک ابزار می گوید : هدف اصلی من از ایجاد و توسعه ی تعلیم و تربیت در اختیار داشتن ابزاری برای گسترش و تحقق آرمان های سیاسی بوده است .
– بنا بر نقل یکی از دانشمندان تربیتی جهان اسلام : پرسش مربوط به حق پرستی و تولیت شئون تعلیم و تربیت از جمله سؤالاتی است که در محیط سیاسی و تربیتی زیاد تکرار می شود .
– سه نهاد مقتدر اجتماعی شامل : خانواده، نهاد های دینی و دولت است .
– امروزه در تمام نقاط جهان بخش عمده ای از آموزش به ویژه در سطح ابتدایی به صورت دولتی تأمین می شود .
– آموزش : مسئولیتی مشترک میان خانواده یا دانش آموز و دولت است.
– بعد از انقلاب مشروطیت و پس از آن کهبا تصویب قانون اساسی فرهنگ یا آموزش و پرورش در سال 1298 آموزش و پرورش اجباری شد و دولت مسئولیت اداره ی تمام سطوح آموزش را بر عهده گرفت .
– بر اساس بند سوم از اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی دولت موظف می شود که آموزش و پرورش و تربیت و بدنی رایگان را برای همه و در تمام سطوح فراهم نماید .
– بنا بر اصل سی ام قانون اساسی دولت موظف می شود که وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ی ملت تا پایا ن دوره متوسطه فراهم سازد .
– حکمت اصلی تأسیس دولت و حکومت به نام اسلام و بر اساس مقررات شریعت ، رفع موانع تربیت و ایجاد مقتضیات اجتماعی رشد و کمال همه جانبه ی انسانی است .
– یکی از اصول اساسی در تربیت آدمی « اصلاح شرایط » است .
– مرام نامه همیشگی دولت اسلامی در قالب اجرای غیر معصوم که مورد تأکید کامل امام علی ( ع ) می باشد عهدنامه ی جاوید حضرت علی به مالک اشتراست .
– با توجه به روایات بسیاری از معصومین ( ع ) می توان هدف غایی تأسیس دولت اسلامی را زمینه سازی و فراهم نمودن تدابیر برای تحقق صلاح و رشد همه جانبه ی مردمان و نابودی هر گونه فساد در وجود مردم دانست .
– حضرت علی ( ع ) در نهج البلاغه در مقام توصیف ویژگی حقوق متقابل مردم و دولت اسلامی اشاره فرموده اند که در میان این حقوق واجب الهی بزرگ ترین حق ، حق والی بر مردم و حق مردم بر والی است و آن را عامل پایداری و الفت میان ایشان و مایه ی سربلندی دین ایشان قرار داد .
– امام علی ( ع ) تعلیم حدود اسلام و ایمان به افراد جامعه را مسئولیت امام و رهبر جامعه می شمارد .
– تعلیم و تربیت مردم ، هم حق الناس است و هم حق الله .
– بسط عدالت و مبارزه با محرومیت اقشار آسیب پذیر ، علاوه بر حسن عقلی امری است که امام علی ( ع ) با تأکید از والیان و مسئولان دولت خویش می خواهد .
– وظایف دولت اسلامی در ارتباط با تعلیم و تربیت به معنای عام زمینه سازی و تمهید مقدمات برای ایجاد تغییرات مطلوب در اندیشه و احوال و اعمال یک یک مردم است .
– وظایف دولت اسلامی در ارتباط با تعلیم و تربیت به معنای خاص عبارت است از تدابیری زمان یافته عمدی که برای ایجاد تغییرات مثبت در نسل نوخاسته و نا بالغ ( از سن 18-7 سال ) در فضا و زمان خاص با برنامه های معین توسط اشخاص ویژه ( معلم و مربی ) صورت می پذیرد .
– در حدیثی از امام علی ( ع ) نیمی از حقوق مردم که بر عهده ی والی و حاکم اسلامی است عبارت است از تعلیم و تأدیب ایشان .
– مسأله ی باز تولید دانش ، بینش ، ارزش ها و رفتار هایی در خزانه رفتاری نسل نو که منجر به باز تولید فرهنگ حاکم و مسلط می گردد یکی از وظایف مهم مدارس محسوب می شود که نقش مهمی در بقاء و تداوم حاکمیت نظام سیاسی دارد .
افراسیاب ابراهیمی